Aşağıdaki program 09/01/2018 Tarih ve 30 sayılı Ortaöğretim Kimya Dersi Öğretim programına göre düzenlenmiştir..
9.1. KİMYA BİLİMİ
Anahtar kavramlar:
bileşik, bilim insanı, element, formül, kimya, laboratuvarda güvenlik, madde, sembol, simya
9.1.1 Simyadan Kimyaya
9.1.1.1. Kimyanın bilim olma sürecini açıklar.
a.Simya ile kimya bilimi arasındaki fark vurgulanır.
b. Kimya biliminin gelişim süreci ele alınırken Mezopotamya, Çin, Hint, Mısır, Yunan, Orta Asya ve İslâm uygarlıklarının kimya bilimine yaptığı katkılara ilişkin okuma parçası verilir.
c.Simyadan kimyaya geçiş sürecine katkı sağlayan bilim insanlarından bazılarının (Empedokles, Democritus, Aristo, Câbir bin Hayyan, Ebubekir er-Razi, Robert Boyle, Antoine Lavoisier) kimya
bilimine ilişkin çalışmaları kısaca tanıtılır.
9.1.2 Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları
9.1.2.1. Kimyanın ve kimyacıların başlıca çalışma alanlarını açıklar.
a. Biyokimya, analitik kimya, organik kimya, anorganik kimya, fizikokimya, polimer kimyası ve
endüstriyel kimya disiplinleri kısaca tanıtılır.
b. İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya-tekstil alanlarının kimya ile ilişkisi belirtilir.
c. Kimya alanı ile ilgili kimya mühendisliği, metalurji mühendisliği, eczacı, kimyager, kimya
öğretmenliği meslekleri tanıtılır.
9.1.3. Kimyanın Sembolik Dili
9.1.3.1. Günlük hayatta sıklıkla etkileşimde bulunulan elementlerin adlarını sembolleriyle eşleştirir.
a. Element tanımı yapılır.
b. Periyodik sistemdeki ilk 20 element ve günlük hayatta sıkça kullanılan krom, mangan, demir, kobalt, nikel, bakır, çinko, brom, gümüş, kalay, iyot, baryum, platin, altın, cıva, kurşun elementlerinin sembolleri tanıtılır.
9.1.3.2. Bileşiklerin formüllerini adlarıyla eşleştirir.
a. Bileşik tanımı yapılır.
b. H2O, HCl, H2SO4, HNO3, CH3COOH, CaO, NH3, NaCl, NaHCO3, Ca(OH)2, NaOH, KOH, KNO3,CaCO3 ve CuSO4 bileşiklerinin yaygın adları tanıtılır.
9.1.4. Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
9.1.4.1 Kimya laboratuvarlarında uyulması gereken iş sağlığı ve güvenliği kurallarını açıklar.
a. Kimyada kullanılan sağlık ve güvenlik amaçlı temel uyarı işaretleri [yanıcı, yakıcı, korozif, patlayıcı, tahriş edici, zehirli (toksik), radyoaktif ve çevreye zararlı anlamına gelen işaretler] tanıtılır.
b. İş sağlığı ve güvenliği için temel uyarı işaretlerin bilinmesinin gerekliliği ve önemi vurgulanır.
9.1.4.2. Kimyasal maddelerin insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkilerini açıklar.
a. Na, K, Fe, Ca, Mg, H2O maddelerinin insan sağlığı ve çevre için önemine değinilir.
b. Hg, Pb, CO2, NO2, SO3, CO, Cl2 maddelerinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki zararlı etkileri vurgulanır.
< p style=”text-align: justify; margin-left: 28pt;”>9.1.4.3. Kimya laboratuvarında kullanılan bazı temel malzemeleri tanır.
Beherglas, erlenmayer, dereceli silindir (mezür), pipet, cam balon, balon joje, büret ve ayırma hunisi gibi laboratuvarda bulunan temel araç gereçler tanıtılır.
9.2 ATOM VE PERYODİK SİSTEM
Anahtar Kavramlar: absorbsiyon (soğurma), ametal, atom, atom modeli, atom yarıçapı, elektron ilgisi,elektron, elektronegatiflik, emisyon (yayma), grup, iyon, iyonlaşma enerjisi, izobar, izoelektronik, izoton,izotop, metal, nötron, periyodik sistem, periyot, proton, teori, yarı metal
9.2.1. Atom Modelleri
9.2.1.1. Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modellerini açıklar.
a. Bohr atom modeli, atomların soğurduğu/yaydığı ışınlar ile ilişkilendirilir. Hesaplamalara girilmeden sadece ışın soğurma/yayma üzerinde durulur.
b. Bohr atom modelinin sınırlılıkları belirtilerek modern atom teorisinin (bulut modelinin) önemi vurgulanır. Orbital kavramına girilmez.
9.2.2. Atomun Yapısı
9.2.2.1. Elektron, proton ve nötronun yüklerini, kütlelerini ve atomda bulundukları yerleri karşılaştırır.
a. Elektron, proton, nötron, atom numarası, kütle numarası, izotop, izoton, izobar ve izoelektronik kavramları tanıtılır.
b. Elektron, proton ve nötronun yük ve kütlelerinin nasıl bulunduğu sürecine ve izotop atomlarda ortalama atom kütlesi hesabına girilmez.
9.2.3. Periyodik Sistem
9.2.3.1. Elementlerin periyodik sistemdeki yerleşim esaslarını açıklar.
a. Mendeleyev’in periyodik sistem üzerine yaptığı çalışmalar ve Moseley’in katkıları üzerinde durulur.
b. Atomların katman-elektron dağılımlarıyla periyodik sistemdeki yerleri arasındaki ilişki açıklanır. İlk 20 element esas olup diğer elementlerin katman elektron dağılımlarına girilmez.
9.2.3.2. Elementleri periyodik sistemdeki yerlerine göre sınıflandırır.
Elementlerin sınıflandırılması metal, ametal, yarı metal ve asal (soy) gazlar olarak yapılır.
9.2.3.3. Periyodik özelliklerin değişme eğilimlerini açıklar.
a. Periyodik özelliklerden metalik-ametalik, atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi ve
elektronegatiflik kavramları açıklanır; bunların nasıl ölçüldüğü konusuna girilmez.
b. Kovalent, iyonik, metalik, van der Waals yarıçap tanımlarına girilmez.
c. Periyodik özelliklerin açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon, video vb.)
yararlanılır.
9.3. KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Anahtar kavramlar : apolar kovalent bağ,bağ enerjisi, değerlik elektronu, hidrojen bağı, iyon, iyonik bağ, kimyasal bağ, kovalent bağ, metalik bağ, molekül, moleküller arası etkileşim, polar kovalent bağ
9.3.1. Kimyasal Tür
9.3.1.1. Kimyasal türleri açıklar.
Radikal kavramına girilmez.
9.3.2. Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması
9.3.2.1. Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri sınıflandırır.
a. Bağlanan türler arası sınıflandırma, atomlar arası ve moleküller arası şeklinde yapılır; bu
sınıflandırmanın getirdiği güçlüklere değinilir.
b. Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ; zayıf etkileşimlere örnek
olarak da hidrojen bağı ve van der Waals kuvvetleri verilir.
9.3.3. Güçlü Etkileşimler
9.3.3.1. İyonik bağın oluşumunu iyonlar arası etkileşimler ile ilişkilendirir.
a. Nötr atomların ve tek atomlu iyonların Lewis sembolleri verilir. Örnekler periyodik sistemdeki ilk
20 element arasından seçilir.
b. İyonik bileşiklerin yapısal birimleri ile molekül kavramının karıştırılmamasına vurgu yapılır.
c. İyonik bağların açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon, video vb.)
yararlanılır.
9.3.3.2. İyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını yapar.
a. Tek atomlu ve çok atomlu iyonların (NH4+, OH-, NO3-, SO42-, CO32-, PO43-, CN-, CH3COO-)
oluşturduğu bileşiklerin adlandırılması yapılır.
b. Değişken değerlikli metallerin (Cu, Fe, Hg, Sn, Pb) oluşturduğu bileşiklerin adlandırılması yapılır.
c.Hidrat bileşiklerinin adlandırılmasına girilmez.
9.3.3.3. Kovalent bağın oluşumunu atomlar arası elektron ortaklaşması temelinde açıklar.
a. Kovalent bağlar sınıflandırılırken polar ve apolar kovalent bağlar verilir; koordine
kovalent bağa girilmez.
b. Basit moleküllerin (H2, Cl2, O2, N2, HCl, H2O, BH3, NH3, CH4, CO2) Lewis elektron nokta formülleri üzerinden bağın ve moleküllerin polarlık-apolarlık durumları üzerinde durulur.
c.Kovalent bağların açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon, video vb.)
yararlanılır.
9.3.3.4. Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını yapar.
H2O, HCl, H2SO4, HNO3, NH3 bileşik örneklerinin sistematik adları verilir.
9.3.3.5. Metalik bağın oluşumunu açıklar.
Metalik bağın açıklanmasında elektron denizi modeli kullanılır.
9.3.4. Zayıf Etkileşimler
9.3.4.1. Zayıf ve güçlü etkileşimleri bağ enerjisi esasına göre ayırt eder.
9.3.4.2. Kimyasal türler arasındaki zayıf etkileşimleri sınıflandırır.
a. Van der Waals kuvvetleri (dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri, dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri, iyon-indüklenmiş dipol etkileşimleri ve London kuvvetleri) açıklanır.
b. Dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve London kuvvetlerinin genel etkileşme güçlerikarşılaştırılır.
9.3.4.3. Hidrojen bağları ile maddelerin fiziksel özellikleri arasında ilişki kurar.
a. Hidrojen bağının oluşumu açıklanır.
b. Uygun bileşik serilerinin kaynama noktası değişimleri grafik üzerinde, hidrojen bağları ve diğer etkileşimler kullanılarak açıklanır.
c. Aziz Sancar’ın DNA’nın onarımı ile ilgili çalışmalarına ve kısa biyografisine okuma parçası olarak yer verilir. Sabırlı, azimli ve kararlı olmanın bilimsel çalışmalarda başarıya ulaşmadaki önemivurgulanır.
9.3.5. Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
9.3.5.1. Fiziksel ve kimyasal değişimi, kopan ve oluşan bağ enerjilerinin büyüklüğü temelinde ayırt eder.
Türler arasında fiziksel ve kimyasal değişimlerin açıklanmasında bilişim teknolojilerinden(animasyon, simülasyon, video vb.) yararlanılır.
9.4. MADDENİN HÂLLERİ
Anahtar kavramlar : akışkanlık, Avogadro sayısı, bağıl nem, basınç, buhar basıncı, buharlaşma, donma,erime,genleşme, hacim, kaynama, kırağılaşma (geri süblimleşme), mol, mutlak sıcaklık, nem, plazma,süblimleşme, viskozite, yoğuşma
9.4.1. Maddenin Fiziksel Hâlleri
9.4.1.1. Maddenin farklı hâllerde olmasının canlılar ve çevre için önemini açıklar.
a. Suyun fiziksel hâllerinin (katı, sıvı, gaz) farklı işlevler sağladığı vurgulanır.
b. LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı), deodorantlardaki itici gazlar, LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz), soğutucularda kullanılan gazların davranışları üzerinden hâl değişimlerinin önemi vurgulanır.
c. Havadan azot ve oksijen eldesi üzerinde durulur.
9.4.2. Katılar
9.4.2.1. Katıların özellikleri ile bağların gücü arasında ilişki kurar.
Katılar sınıflandırılarak günlük hayatta sıkça karşılaşılan tuz, iyot, elmas ve çinko katılarının taneciklerini bir arada tutan kuvvetler üzerinde durulur.
9.4.3. Sıvılar
9.4.3.1. Sıvılarda viskozite kavramını açıklar.
9.4.3.2. Sıvılarda viskoziteyi etkileyen faktörleri açıklar.
a. Viskozitenin moleküller arası etkileşim ile ilişkilendirilmesi sağlanır.
b. Farklı sıvıların viskoziteleri sıcaklıkla ilişkilendirilir.
c. Farklı sıcaklıklarda su, gliserin ve zeytinyağının viskozite deneyleri yaptırılarak elde edilen sonuçların karşılaştırılması sağlanır.
9.4.3.3. Kapalı kaplarda gerçekleşen buharlaşma-yoğuşma süreçleri üzerinden denge buhar basıncı kavramını açıklar.
a. Kaynama olayı dış basınca bağlı olarak açıklanır.
b. Faz diyagramlarına girilmeden kaynama ile buharlaşma olayının birbirinden farklı olduğu belirtilir.
9.4.3.4. Doğal olayları açıklamada sıvılar ve özellikleri ile ilgili kavramları kullanır.
a. Atmosferdeki su buharının varlığının nem kavramıyla ifade edildiği belirtilir.
b. Meteoroloji haberlerinde verilen gerçek ve hissedilen sıcaklık kavramlarının bağıl nem kavramıyla ifade edildiği belirtilir. Bağıl nem hesaplamalarına girilmez.
9.4.4. Gazlar
9.4.4.1. Gazların genel özelliklerini açıklar.
Gaz yasaları ve kinetik-moleküler teoriye girilmez.
9.4.4.2. Gazların basınç, sıcaklık, hacim ve miktar özelliklerini birimleriyle ifade eder.
Basınç birimleri olarak atm ve mmHg; hacim birimi olarak litre (L); sıcaklık birimleri olarak Celcius
(oC) ve Kelvin (K); miktar birimi olarak da mol verilir. Birim dönüşümlerine ve hesaplamalara
girilmez.
9.4.4.3. Saf maddelerin hâl değişim grafiklerini yorumlar.
a. Hâl değişim grafikleri üzerinden erime-donma, buharlaşma-yoğuşma ve kaynama süreçleri
incelenir.
b. Gizli erime ve buharlaşma ısılarıyla ısınma-soğuma süreçlerine ilişkin hesaplamalara girilmez.
c. Saf suyun hâl değişim deneyi yaptırılarak grafiğinin çizdirilmesi sağlanır.
9.4.5. Plazma
9.4.5.1. Plazma hâlini açıklar.
Sıcak ve soğuk plazma sınıflandırmasına girilmez.
9.5. DOĞA VE KİMYA
Anahtar kavramlar : kimyasal kirletici, kirlilik, küresel ısınma, sera etkisi, sert/yumuşak su
9.5.1. Su ve Hayat
9.5.1.1. Suyun varlıklar için önemini açıklar.
Su kaynaklarının ve korunmasının önemi açıklanır.
9.5.1.2. Su tasarrufuna ve su kaynaklarının korunmasına yönelik çözüm önerileri geliştirir.
Suyu tasarruflu kullanmanın her vatandaşın ülkesine ve dünyaya karşı sorumluluğu/görevi olduğu
vurgulanır.
9.5.1.3. Suyun sertlik ve yumuşaklık özelliklerini açıklar.
9.5.2. Çevre Kimyası
9.5.2.1. Hava, su ve toprak kirliliğine sebep olan kimyasal kirleticileri açıklar.
a. Hava kirleticiler olarak azot oksitler, karbon dioksit ve kükürt oksitleri üzerinde durulur.
b. Su ve toprak kirleticiler olarak plastikler, deterjanlar, organik sıvılar, ağır metaller, piller ve endüstriyel atıklar üzerinde durulur.
9.5.2.2. Çevreye zarar veren kimyasal kirleticilerin etkilerinin azaltılması konusunda çözüm önerilerinde bulunur.
a. Atmosferin, canlılar için taşıdığı hayati önem vurgulanarak tüketim maddelerini seçerken ve kullanırken canlılara ve çevreye karşı duyarlı olmanın gerekliliği vurgulanır.
b. Öğrencilerin, kimyasal kirleticilerin çevreye zararlarının azaltılması konusunda yapılan araştırmalar, çalışmalar ve sonuçları hakkında bilişim teknolojilerini kullanarak bilgi toplamaları ve sınıfta paylaşmaları sağlanır. Literatür araştırmalarında elde edilen bilgi ve bilgi kaynaklarının geçerliliği ve güvenilirliğinin sorgulanmasının gerekliliği hatırlatılır.
c. Çevre temizliği konusunda farkındalık oluşturmak amacıyla öğrencilerin, grup arkadaşlarıyla birlikte kampanya veya etkinlik önerileri geliştirmeleri sağlanır. Görev dağılımı yapmanın ve herkesin üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesinin grup çalışmalarının başarıya ulaşmasındaki önemi hatırlatılır.